جنس کما (باریجه) در ایران 33 گونه دارد که همگی کمابیش شیرآبه دارند. این شیرآبه ها توسط مردم محلی برداشت می شود. این گیاه به نام های باریجه، آنقوزه، قاسنی، سکبینج، آنقوزه تلخ و آنقوزه شیرین شناخته می شود. این شیرآبه بیشتر به مصرف صادرات می رسد. ترکیبات تبدیل شده باریجه مجددا با قیمت بسیار بالاتر به ایران باز می گردد.
با استفاده از باریجه، دارو و مواد حجم دهنده آرایشی می سازند. در کتاب شناخت گیاهان دارویی و معطر تالیف و ترجمه دکتر ولی الله مظفریان نوشته شده که از این گیاه در طب سنتی ایران به عنوان کرم کش و تقویت کننده استفاده می شود. به گفته آقای دکتر مظفریان خوردن جوانه های تازه روییده این گیاه کار درستی نیست و سبب ریشه کن شدن و نابودی گیاه می شود.
این گیاه باید بهتر شناخته شود و به فرآرده های با ارزش دارویی و صنعتی تبدیل شود نه اینکه به صورت خام فروخته شود. از 30 گونه گیاه فرولا که در این کتاب نام برده شده 15 تا از آن ها انحصاری ایران است و با علامت ستاره مشخص شده است. مثلا کمای ایلامی کمای معطر کمای بینالودی کمای جندقی که به آن آنقوزه تلخ یا شیرین هم می گویند. یک کمای کاشانی داریم به اسم فرولاکاشانیکا کمای لوتی و کمای ایرانی که فرولاپرسیکا است. در صفحه 1186 کتاب دکتر مظفریان برای باریجه قاسنی یک سر فصل دیگر باز شده است. در توصیف این گیاه گفته شده که در استان زنجان مازندران خراسان تهران و اراک می روید. همچنین از کمای ایرانی به نام سکبینج نام برده شده که نام علمی آن فرولاپرسیکا است. گفته شده که این گیاه ضد باکتری و ضد خیز (کاهش دهنده ورم) است.

باریجه چیست؟

باریجه به صمغ تعدادی از گیاهان جنس فرولا اطلاق می شود. در واقع صمغ این گیاه، باریجه نام دارد. در جزوه شرکت باریج اسانس نوشته شده که جنس فرولا 133 گونه دارد که صمغ افگموزا تحت عنوان باریجه در ایران معروف است. باریجه صمغ رزینی است که در ایران در مناطق مختلف به نام های باریجه بالیجه بالنبو شناخته می شود. در کتب سنتی به نام های بارزد و بیزد هم خوانده شده. در برخی مناطق ایران به این گیاه، قاسی یا قاسنی می گویند. در بازار هند به نام جواشیر معروف است.
بیشترین بهره برداری از این گیاه در استان تهران و خراسان است. در دماوند بین تهران و فیروزکوه، در دره لار، ارتفاعات خراسان حتی فارس و اصفهان هم این گیاه روییده می شود.

انواع باریجه

دو نوع باریجه وجود دارد به نام های اشکی و عسلی
نوع اشکی براثر نیش حشرات یا پیدایش خراش به صورت طبیعی ایجاد می شود. نوع دیگر که بیشتر تجاری شده و استفاده می شود باریجه توده ای است که با ایجاد شکاف و تیغ زدن در گیاه بدست می آید.

چگونه صمغ باریجه استخراج می شود؟

فصل بهره برداری از گیاه باریجه اواخر خرداد تا اوایل مرداد است. ابتدا خاک پای بوته را در قاعده ساقه و اطراف ریشه به ارتفاع 10 تا 15 سانتیمتر کنار می زنند و آن ناحیه را به خوبی تمیز می کنند. بعد با تیغه های مخصوصی عمل تکه برداری انجام می شود بلافاصله شیره گیاه از محل تیغ زده شده خارج می شود و به تدریج در مجاورت هوا سفت و قهوه ای می شود. برای آن که شیرآبه با خاک تماس پیدا نکند، تخته سنگ کوچکی زیر محل برش قرار داده می شود. در صورت شاداب بودن گیاه عمل تکه برداری و برش به دفعات انجام می شود تا شیره به طور کامل استخراج شود.

میزان تولید شیره از هر گیاه بستگی به نوع گیاه و همچنین دفعات تیغ زنی دارد به طور متوسط از هر بوته 50 تا 150 گرم گاهی 250 گرم شیره برداشت می شود. شفره و کاردک ابزارهای بهره برداری از این گیاه است. براساس دستورالعمل بهره برداری مرتع، قطعه برداشته شده برای 2 تا 3 سال متوالی باید استراحت کند. در سال های اولیه رشد، این گیاه از ناحیه یقه خشک می شود یا توسط دام چریده می شود. ولی ریشه گیاه همچنان در خاک باقی می ماند. سال بعد مجددا از ناحیه یقه برگ ها ظاهر می شوند و به رویش خود ادامه می دهند.

کاربردهای صمغ باریجه

از صمغ باریجه در صنعت عطر و ادکلن استفاده می شود همچنین نوعی چسب به بیرنگ به نام چسب الماس تولید می شود صمغ باریجه از اقلام مهم صادراتی است به عنوان غذای دام هم می تواند استفاده شود شیره باریجه بوی قوی و طعم گس و تلخ دارد معطر است به خودی خود بوی خوبی ندارد. به سهولت با آب ایجاد امولسیون می کند. 25 درصد در آب حل می شود. 10 تا 20 درصد اسانس دارد.

تست مرغوبیت باریجه

برای تشخیص مرغوبیت شیره این گیاه، خاکستر ناشی از سوزاندن را اندازه گیری می کند در صورتی که کمتر از 10 درصد باشد باریجه مرغوب است.

اسانس باریجه دارای آلفاپینن بتاپینن و کادینول می باشد.
از شیره ریشه گیاه کما ماده معطری گرفته می شود که در زبان اروپایی گالبالن خوانده می شود. در کتابهای قدیمی به نام انجدان از آن نام برده شده است. گیاه باریجه در طول عمرش فقط 1 بار گل می دهد و بعد از آن از بین می رود. گیاه باریجه در نواحی کوهستانی مرکزی کشور ایران و شمال شرق ایران می روید.

ابزارهای بهره برداری از باریجه

ابزارهای بهره برداری از این گیاه عبارتند از تیشه برای کندن پای آن و یک تیغ دسته دار به شکل داس با دسته چوبی و بلند به اندازه 40 سانتیمتر برای بریدن لایه ای نازک از روی ریشه که در اصطلاح فن اهل فن ببّری گفته می شود.
یک قوطی حلبی به اسم کالتیک دارند که شیره زرد شده را در آن جمع می کند بعد از جمع آوری در حلب های 20 کیلویی ریخته می شود.


باریجه به زبان مردم اقلید فارس، قاسنی یا کاسنی گفته می شود. کسانی که شغل باریجه گیری دارند را قاسنی زن می نامند.
صمغ گیاه باریجه آتش گیر است.

دکتر عباس حاجی آخوندی رئیس مرکز تحقیقات گیاهان دارویی دانشکده علوم پزشکی تهران استاد و مدیر گروه فارماکوگنوزی گفته که باریجه یا بالیجه، رزین گیاه فرولاگوموزا است. این رزین در نوع اشکی تا 5 درصد و در نوع عسلی تا 5 درصد اسانس دارد. باریجه را انگلیسی ها و فرانسوی ها به نام گالبانوم و آلمانی ها به نام گالبان می شناسند.
باریجه گیاهی مونوکارپیک است یعنی یکبار فقط گل می دهد در چند سال اول رویش برگ های طوقه ای تولید می کند. دامنه انتشار گیاه باریجه مناطق کوهستانی و مرکزی و شمال شرق ایران است در کوهستان ها و ارتفاعات بالای 2000 متر همچنین در زنجان و تهران شهرستانک دماوند و ارتفاعات کرمانشاه و چهارمحال بختیاری هم وجود دارد.
باریجه نرم همان باریجه عسلی است که شیرآبه غلیظ شبیه عسل می باشد شیرآبه عسلی دارای 25 درصد اسانس است باریجه عسلی از پالایش باریجه توده ای بدست می آید.
برای شیره گیری بوته ها باید 3 ساله به بالا باشد.



بعد از تمیز کردن یقه گیاه ابتدا خاک پای 3 ساله به بالا کنار زده می شود بعد از تمیز کردن یقه گیاه روی سطح جانبی میشه برش ارزی یاد می شود برای حفاظت از باران و تابش خورشید گاهی روی آن سایه بان می گذارند موقع برش باید دقت شود که لایه زاینده گیاه که در قسمت مرکزی ساقه وجود دارد از بین نرود مهمترین محصول گیاه باریجه رزین است که از اسانس رزین و صمغ تشکیل شده است آلفاپینن بتاپینن و لیمونن دارد الکل های ترپینن لینالول ترپنول مهمترین مواد از گروه سزکوئیتر کادینن و گالبانن هستند در کتاب معتبر اثرات از این گیاه گزارش شده است در صنایع غذایی به عنوان طمع دهنده و استاده می شود مصرف آن به صورت خوراکی 3 در روز مجاز است به گفته این محقق مصرف باریجه به همراه اصل به دفع سنگ کلیه کمک می کند اگر به صورت مخلوط با سرکه رقیق استفاده شود برای خارج کردن جنین مفید است در صورت مصرف با آب برای سوزش مجاری ادرار مناسب است و درمان بباسیر برای مصرف خوراکی بهتر است در روغن بادام حل شود توده ای آن باید قبلا با آب جوش باز شود و مواد اضافی آن صاف شود باریجه عطر و ادکلن استفاده می شود ماده ای مهم در تثبیت می باشد.

مطلب فوق را در شبکه های اجتماعی زیر با دوستانتان به اشتراک بگذارید