کروماتوگرافی گازی = Gas Chromatography

 لاواند دارای رایحه ای آرامش بخش و طراوت بخش می باشد. اسانس روغنی لاواند تنش های عصبی را رفع می کند، درد را تسکین می دهد، پوست سر را ضدعفونی می کند و گردش خون مویرگی را تقویت می نماید. لغت لاواند از ریشه Lavare است که در لاتین به معنای پاکیزگی می باشد. اسانس روغنی لاواند معمولاً از سرشاخه های گلدار گیاه و با روش تقطیر جداسازی می شود. در عطرسازی قدیمی، اسانس روغنی لاواند به عنوان یکی از اجزاء استفاده می شد. اسانس روغنی لاواند در رایحه درمانی نیز کاربرد دارد. ترکیبات اصلی تشکیل دهنده اسانس روغنی لاواند لینالول ( %) و لینالیل استات (%) هستند. با روش کروماتوگرافی گازی می توان سایر ترکیبات تشکیل دهنده اسانس روغنی لاواند را شناسایی نمود.

 آنالیز اسانس های روغنی بسیار مشکل است. زیرا یک اسانس از صدها ترکیب تشکیل شده است. کروماتوگرفی گازی معمولا برای جداسازی ترکیبات فرار استفاده می شود. طیف سنجی جرمی، برای تعیین ساختار شیمیایی. مواد قطبیده و غیرقطبیده هر دو می توانند به عنوان فاز مایع ستون کروماتوگرافی استفاده شوند. ایزومرهای نوری در اسانس های روغنی به دو فرم راستگردان و چپ گردان و همچنین مخلوط آنها وجود دارد. روش کروماتوگرافی گازی، روشی بسیار عالی برای ارزیابی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس های روغنیست. خروجی ستون کروماتوگرافی، از یک سمت به آشکارساز و از سمت دیگر برای ارزیابی توسط انسان هدایت می شود. به این ترتیب رایحه واقعی اسانس قابل تشخیص و ثبت است. روشهای کروماتوگرافی کروماتوگرافی نام عام روشهایی است که بوسیله انها دو یا چند ترکیب در یک مخلوط به طور فیزیکی و بوسیله توزیع متفاوت بین دو فاز از یکدیگر جدا می شوند. این دو فاز عبارتند از یک فاز ساکن که می تواند جامد یا مایع باشد و یک فاز متحرک که گاز یا مایع است و به طور مداوم در فاز ساکن جریان دارد. تفکیک اجزاء مخلوط اساساً نتیجه تمایل متفاوت آنها نسبت به فاز ساکن است. در کروماتوگرافی مایع (LC) فاز متحرک یک مایع است در حالی که در کروماتوگرافی گازی (GC) فاز متحرک یک گاز می باشد. کروماتوگرافی گاز – جامد (GSC) نوعی کروماتوگرافی است که در آن فاز ساکن جامد می باشد. در کروماتوگرافی گاز مایع (GLS)، فاز ساکن مایعی است که بر روی یک تکیه گاه جامد پخش شده است. کروماتوگرافی اولین بار در سال 1906 بوسیله یک گیاه شناس روسی به نام میشل توت کشف و نامگذاری شد. او سعی داشت رنگدانه های برگهای رنگین را بوسیله عبور دادن محلول عصاره آنها از یک ستون پرشده از ذرات گچ جذب کننده از یکدیگر جدا کند. هر رنگدانه با سرعت متفاوتی به طرف پایین ستون حرکت کرده از یکدیگر جدا شدند. اجزاء جداشده در طول ستون به صورت نوارهای رنگی به آسانی قابل تشخیص بودند. از این رو این روش، کروماتوگرافی به معنای کروما (رنگ) + گرافی (نوشتن) نامگذاری شد. کروماتوگرافی مایع – مایع (LLC) این روش در سال توسط مارتین و سینژ ابداع شد. آنها به جای یک ماده جاذب جامد، به عنوان فاز ساکن از مایعی استفاده کردند که روی سطح ماده جامدی پخش شده بود و با فاز مایع متحرک غیرقابل اختلاط بود. اجزاء و ترکیبهای موجود در مخلوط بسته به میزان حلالیت بین این دو فاز پخش می شوند. به خاطر ابداع این روش مارتین و سینژ در سال جایزه نوبل شیمی را دریافت کردند. کروماتوگرافی کاغذی (PC) در این روش تفکیک بر روی ورقه های کاغذ صافی صورت می گیرد. پی بردن به مزایای کروماتوگرافی مسطح سبب پیدایش کروماتوگرافی لایه نازک TLC شد. در این روش تفکیک بر روی لایه های نازکی از ماده جاذب پخش شده بر روی صفحات شیشه ای یا صفحات سخت دیگر انجام می شود. روش TLC از زمانی که استال در سال در این زمینه کارهای زیادی انجام داد متداول شد. برای بالا بردن قدرت تفکیک ترکیبهای یونی بوسیله PC یا TLC می توان میدانی الکتریکی در طول کاغذ یا صفحه ایجاد کرد. در این صورت روشهای حاصل به ترتیب الکتروفوز کاغذی و الکتروفوز لایه نازک نامیده می شود. کروماتوگرافی گازی (GC) این روش که اخیراً در بین سایر روشها بیشترین پیشرفت را کرده است ابتدا بوسیله مارتین و جیمز در سال معرفی شد. امروزه این روش پیچیده ترین و متداولترین روش به ویژه برای مخلوط گازها و مایعات و جامدات فرار (مثل روغنهای اسانسی) میباشد. حتی برای مخلوطهای بسیار پیچیده زمان جداسازی بوسیله GC اکنون در حدود چند دقیقه است. قدرت تفکیک بالا، سرعت عمل تجزیه و حساس بودن روش GC سبب شده است که این روش تقریباً در هر آزمایشگاه شیمی متداول و مرسوم باشد. در مورد کروماتوگرافی گازی بیشتر بدانیم

 این دستگاهی که در بالا به شکل بسیار ساده توضیح دادم، دستگاه کروماتوگرافی گازی نام دارد. شکل ساده شده یک دستگاه کروماتوگرافی را در این تصویر مشاهده می کنید:

 با تکنیک های شیمی تجزیه از جمله دستگاه کروماتوگرافی گازی می توان اطلاعات زیادی در مورد ترکیبات تشکیل دهنده یک عطر به دست آورد. البته کسی ادعا نمی کند که با این دستگاه ها می توان فرمول عطر را به صورت دقیق به دست آورد و مشابه آن را ساخت بلکه می توان فرمول کلی عطرها را به دست آورد. از تکنیک های مهندسی معکوس برای بازسازی عطرهای پرفروش استفاده می شود. البته در نهایت به تجربه عطرساز برای ساخت عطر نیاز می شود. اما با استفاده از این تکنیک ها می توان در زمان کوتاه تری به نتیجه مورد نظر رسید.

 یک کروماتوگرام ساده (عکس از کاتالوگ دستگاه کروماتوگرافی گازی Agilent)

 قیمت دستگاه کروماتوگرافی گازی بسیار گران است. در ایران فقط دانشگاه ها، پالایشگاه ها و مراکز تحقیقاتی از این دستگاه دارند. برند معروف این دستگاه، شیمادزوی ژاپن است. جدیدا یک مدل آمریکایی دیگر معرفی شده به نام Agilent که قیمت مناسب تری دارد.