تعریف لک پوست یا هایپرپیگمنتیشن:
به افزایش تراکم و تعداد رنگدانه ای ملانین در لایه های مختلف پوست که به صورت ضایعات پررنگ تر در سطح پوست تظاهر می یابد Hyperpigmentation می گویند.
تعاریف کلیدی دیگر:
• ملانوسیت: سلول های تولید کننده ملانین که در لایه بازال اپیدرم قرار دارند و ملانین تولید می کنند.
• ملانین: رنگدانه های تولید شده توسط ملانوسیت که دو نوع است:
• یوملانین: رنگدانهاهای قهوه ای و سیاه که در روند تیرگی ناشی از آفتاب موثرند.
• فئوملانین: رنگدانه های قرمز ونارنجی که در اثر التهاب پدید می آیند.
در پوست سه لایه به نام های اپیدرم، درم و هیپودرم وجود دارد. لک های سطحی در اپیدرم تولید می شوند، یعنی در قسمت بالایی پوست.
یک محصول ضدلک باید با مکانیزم های مختلف جلوی بروز لک و تیرگی پوست را بگیرد، نه فقط با یک روش. درمان لک باید 4 محور اصلی داشته باشد که در شکل زیر دیده می شود:
درمان های مختلفی برای لک وجود دارد. از هیدروکینون گرفته تا جایگزین های هیدروکینون، درمان های کلینیکی مثل لیزرها و درمان های خانگی که در مورد آنها نیز صحبت خواهیم کرد. اینکه کدام یک از آنها را به عنوان گزینه مطلوب انتخاب کنیم و چه محصولی را انتخاب بکنیم هدف این مقاله است.
ملانوسیت ها سلول های رنگدانه ساز هستند که در لایه بازال قرار دارند.
ملانوسیت ها در واقع کارخانه های تولید ملانین هستند هر ملانوسیت تقریباً 36 کراتینوسیت را از ملانین پر می کند.
یادمان باشد که تولید ملانین در اصل، یک مکانیزم حفاظتی است که در بدن انسان تکامل یافته است. یعنی وقتی اشعه آفتاب به پوست ما برخورد میکند ، این مکانیزم حفاظتی شروع به کار می کند. خداوند در سلول، سیستم محافظتی قرار داده است که دقیقاً مثل حالتی عمل می کند که وقتی نور شدید به چشمتان می خورد شما عینک آفتابی می زنید.
موقع مواجهه با آفتاب، ملانین هم اطراف هسته سلول قرار می گیرند و مانع از رسیدن اشعه آفتاب به هسته سلول و آسیب دیدنDNA آن می شوند به این ترتیب مولکول های حیاتی سلول حفاظت می شود. اگر نه در طی چند میلیون سالی که بشر زندگی می کند آنقدر نور آفتاب، هسته سلول های ما را از بین می برد و جهش های ژنتیکی مختلفی ایجاد می کرد که بشر به شکل امروزی دیگر نبود. پس بدانید که ملانین سازی در واقع یک اثر محاظتی طبیعی است.
دو نوع ملانین وجود دارد: یوملانین که ملانین های قهوه ای و سیاه رنگ هستند. در تیپ های بالاتر مخصوصاً در ایرانی ها که تیپ های 3 و 4 و 5 دارند از این نوع ملانین بیشتر دیده می شود. انواع تیپ های پوستی را در شکل زیر ملاحظه می کنید:
فائوملانین یک رنگدانه قرمز و نارنجی است که در افراد تیپ 1 و 2 یعنی افرادی که بلوند و بور هستند وجود دارد و در اثر تحریک، پوست را قرمز می کند.
لک های ناشی از التهاب یا PIHها معمولادر اثر سوختگی ها و جراحت ها در تیپ های 3 و 4 دیده می شود.
لک های سطحی و لک های عمقی
ضایعات لک به دو دسته مهم تقسیم می شوند:
• اپیدرمال
• درمال
ضایعات اپیدرمال حاشیه منظم دارند و موقعی که نور لامپ وود به آنها تابیده می شود کاملاً تیره و متفاوت هستند. درمان لک های اپیدرمال راحت تر است. اینها به لایه بردارها و کرم های ساده (روشن کننده های موضعی) راحت تر جواب می دهند. پس بنابراین می توان برای لکه های اپیدرمال این نوع درمان ها را انتخاب کرد.
اما برخی از لکه ها یا ضایعات هیپرپیگمنتاسیون، درمال هستند. در این نوع از ضایعات، کراتینوسیت ها به لایه درم نفوذ کرده و حاشیه ضایعات، محو می باشد. درمان لکه های درمال سخت تر است و برگشت پذیری بالاتری دارد. برای درمان این نوع لکه ها از لیزر استفاده می شود. در لکه های درمال، کراتینوسیت های ملانین دار و ملانوسیت ها به داخل درم نفوذ می کنند. در این حالت، شرایط درمان متفاوت است. در اینجا از یک کرم موضعی حاوی AHA نباید انتظار داشت که لک را برطرف کند.
تشخیص درمال یا اپیدرمال بودن لک، یکی از مهمترین ارکان تعیین نوع درمان است
متأسفانه برخی از لکه ها ترکیبی از دو حالت درمال و اپیدرمال هستند که معروفترین آنها ملاسما یا لک حاملگی است.
ملانین در چند مرحله تشکیل می شود که در طی آن اسید آمینه تیروزین با کاتالیزگری آنزیم های تیروزیناز و ترکیبات حاوی یون مس، تبدیل به ملانین می شوند.
هنر درمان لک های پوستی ما آن است که از تبدیل شدن تیروزیناز به ملانین جلوگیری کنیم.
کارخانه های رنگ پوست و مو
فرایند ملانین سازی شبیه یک کارخانه است در این کارخانه یک قسمت سفارش می دهد و یا تحریک ایجاد می کند در بخش فابریکیشن یا محل تولید ملانین سنتز می شود. قدیمی ترین و مهمترین عامل تحریک این کارخانه، اشعه UV یا فرابنفش آفتاب است. برخی از التهاب ها نقش همین تحریک کنندگی را دارند.
در بعضی از خانم ها می بینید که وقتی که مثلاً اگزما یا خارشی ایجاد می شود جای آن لک می شود. دلیلش آن است که مدیاتورهای التهابی باعث تحریک ملانین سازی می شود و باعث می شود که این کارخانه، ملانین بیشتری بسازد.
در کارخانه دو اتفاق دیگر بعد از ساخت، می افتد. یکی انتقال یا رسانش است که ملانین های ساخته شده را از ملانوسیت به کراتینوسیت ها منتقل می کند و مرحله آخر بارگذاری ملانین در سطح پوست یا Installation است که در طی آن ملانین ساخته شده، در جای خود قرار می گیرد. این پروسه از ابتدای تولید تا قرار گرفتن ملانین در بخش فوقانی پوست حدوداً 4 هفته زمان می برد پس اگر امروز با درمانی بیاییم و کارخانه را تعطیل کنیم، حدوداً 3 تا 4 هفته دیگر روشن شدن پوست اتفاق می افتد. مگر آنکه بخواهیم از یک لایه بردار استفاده کنیم که از بالا به پایین بیاییم. مثلاً میکرودرم ابریژن انجام دهیم یا لایه برداری انجام دهیم. یا مثلاً لیزر آی پی ال استفاده کنیم.
اما وقتی که از هیدروکینون استفاده می کنیم یا از مکانیزمی استفاده کنیم که تولید را کم می کند به حدود 4 هفته زمان نیاز داریم تا اثربخشی آن را ببینیم.
مکانیسم MSH بسیار جالب است. باید در جریان باشید که غده هیپوفیز که در سر ما قرار دارد، وقتی که بدن در معرض آفتاب قرار می گیرد هورمونی را ترشح می کند. این هورمون وارد ملانوسیت می شود و ملانوسیت را تحریک می کند و ملانوسیت، ملانین می سازد. ببینید خداوند چگونه تنظیم کرده است!
وقتی که نور آفتاب به بدن می خورد و ما بیدار می شویم و مغز ما روشن می شود! خداوند سیگنالی روی پوست ما می گذارد که به پوست فرمان تیره شدن می دهد چون از شب وارد روز شده ایم. اصلاً هورمون ملاتونین الان یکی از هورمون هایی است که برای درمان بیخوابی استفاده می شود. می خواهیم اثر خورشید را با این مثال عنوان کنیم که چقدر مهم است.
شکل زیر بسیار مهم است. اینکه هرکدام از این درمان های موضعی در کدام قسمت اثر می کنند باید دانسته شود. در جدول زیر به تفکیک در این مورد توضیح داده شده است.
در هنگام درمان لک باید از درمان های مختلف به شکل موازی استفاده شود. همه درمان ها از مهارکننده های تیروزیناز نباشد. وقتی که لایه بردار می دهیم در واقع قسمت 4 شکل زیر را دست می زنیم. از این به بعد با یکدیگر قرار می گذاریم که هر درمانی را می خواهیم توضیح دهیم بگوییم در کدام از مراحل 4 گانه زیر اثر می گذارد. در شکل زیر نشان می دهد که اگر بخواهیم سفیدکنندگی را داشته باشیم یا باید لایه برداریم یا باید جلوی سنتز ملانین گرفته شود.
شناسایی نوع لک
حال که مکانیزم را شناختیم باید به معرفی انواع لک بپردازیم. دانستن تقسیم بندی ها و تشخیص اینکه با چه لکی روبرو هستیم و منشأ آن لک چیست می تواند به درمان کمک کند.
مهمترین و شناخته شده ترین عوامل ایجاد لک عبارتند از: ملاسما، لکه های پیری، کک و مک، تخریب با خورشید، لک شدن در اثر التهاب، تغییر رنگ پوست
لکه های ملاسما
یکی از عوامل مؤثر در سنتز ملانین، هورمون ها هستند. در خانم ها هورمون استروژن مهمترین محرک سنتز ملانین است چرا که این هورمون در دوران بارداری افزایش پیدا می کند. لک ملاسما معمولاً در ناحیه پل بینی اتفاق می افتد. این لکه ها 90 درصد در خانم ها دیده می شود و احتمال اینکه در آقایان اتفاق بیفتد 10 درصد است. معمولاً در ناحیه پیشانی، پل بینی و گونه ها اتفاق می افتد. از آنجا که ایرانی ها کلاً تیپ 3 و 4 هستند بیشتر مستعد این نوع لک می باشند. عامل ژنتیک بسیار مهم است به همین خاطر اگر خانمی مادرش این مشکل را داشته باید دقت کند خیلی وقت ها 5 تا 6 ماه بعد از حاملگی این مشکل برطرف می شود اما متاسفانه ملاسما امکان بازگشت و recurrence بالایی دارد. بنابراین کسی که دچار ملاسما شده و این لک او درمان شده است تا آخر عمر باید محافظت مضاعفی داشته باشد اما همانطور که قرار گذاشتیم برای آنکه بهترین درمان را برای لک پیدا کنیم باید منشأ آن را شناسایی کنیم. در مورد ملاسما متأسفانه هر دو نوع درمال و اپیدرمال و حتی ترکیب این دو (مختلط) را داریم.
لکه های ملاسما معمولاً به صورت patch است. بعبارت دیگر چند لکه به هم وصل شده و یک لکه بزرگتر ایجاد شده است. اگر حاشیه این لک خیلی واضح و شارپ نبود یادتان باشد که از نوع درمال است و باید برای آن از درمان های invasive تر یا مهاجم تر استفاده نمود. اما اگر پس از شستشو، با استفاده از ذره بین با دقت به این لکه ها نگاه کردیم و دیدیم که حاشیه منظم دارد و به اصطلاح شارپ است و مرزهای معلوم دارد این نوع لک، سطحی می باشد.
برخی از دستگاه ها مثل لامپ وود می تواند برای تشخیص این نوع لک استفاده شود. افرادی که کار اسکین کر می کنند بهتر است لامپ وود راداشته باشند. وقتی شما با لامپ وود لکه ها را مشاهده می کنید لک های درمال را کمرنگ می بینید و لک های اپیدرمال را پررنگ می بینید پس خانمی که ملاسما دارد با روشن کردن لامپ وود مشخص می شود که مثلا دو سه پچ جلویی درمال است و لکه های اپیدرمال نیز مشخص می باشد به این ترتیب می توان به راحتی به مشتری گفت که مثلاً این لکه ها 80 درصد برطرف می شود بعضی از آنها متأسفانه نوع مخلوط هستند که درمان را سخت می کند.
بارداری، قرص های ضدبارداری و اشعه آفتاب از مهمترین علل تشکیل لکه های ملاسما می باشند و آن را مشتعل می کنند. مثلاً خانمی که باردار شد و سه سال بعد از بارداری از قرص های ضدبارداری استفاده کرد ممکن است مثل زمان بارداری لکه هایش دوباره برگردد.
نقش ژنتیک، هورمون زنانه استروژن و استرس بسیار برجسته است. چه بخواهیم چه نخواهیم، استرس ایجاد کننده برخی مدیاتورهای التهابی در بدن است. این مدیاتورهای التهابی یا التهاب بعد از زخم، باعث می شود که ملانین افزایش پیدا کند پس یادتان باشد کسانی که مشکل لک دارند در پروسه بهبودی شان باید تأکید شود باید آرامش بیشتری داشته باشند، استرس را از خود دور کنند چون چه بخواهیم چه نخواهیم عامل تحریک کننده می باشد. درمان لکه های ملاسما متأسفانه تا 40 درصد برگشت پذیری دارد. درمان های آن می تواند موضعی یا لیزر کیوسوییچ باشد.
ویژگی های انواع ملاسما
· ملاسماهای اپیدرمال: لبه های آن به طور دقیق واضح است. به رنگ قهوه ای تیره می باشد. تحت نور سیاه آشکارتر می شود . نسبت به روش های درمانی به خوبی جواب می دهد.
· ملاسماهای درمال: لبه های واضح ندارند. به رنگ قهوه ای روشن یا مایل به آبی هستند. تحت نور سیاه هیچ تغییری نمی کنند . نسبت به درمان، پاسخ ضعیفی دارند.
لکه های ملاسمای مختلط (ترکیب درمال و اپیدرمال) رایج ترین نوع ملاسما است. زیر لامپ وود، ترکیبی از لکه های مایل به آبی، قهوه ای روشن و تیره می باشد. در اثر مواجهه با نور سیاه به صورت الگوهای مختلط دیده می شود. با درمان، به صورت جزئی بهبود می یابد.
لکه های پیری
نوع دیگری از لکه ها، لکه های پیری یا Age spot هستند. خوشبختانه لکه های پیری، اپیدرمال می باشند. در مادربزرگ ها و پدربزرگ ها و افرادی که سنشان بالا رفته در ناحیه دست ها دیده می شود.
لکه های پیری، عمدتاً اپیدرمال و خیلی سطحی هستند خارش ندارند، محدوده مشخصی دارند. بعبارت دیگر لبه تمیز و جداشده از پوست دارد. در روی دست، شانه و دکلته خانم ها دیده می شود.
گاهی به اشتباه، لک های صورت را به بدکاری کبد نسبت می دهند. با کمال احترامی که به تفسیر طب های مختلف داریم اما با وجود اینکه نام دیگر این لکه ها Liver spot یا لکه های کبدی است اما ربطی به بد کار کردن کبد ندارد. از آنجا که این لکه ها، سطحی هستند به درمان با پیلینگ شیمیایی خوب جواب می دهند. هیدروکینون، روشن کننده های غیرهیدروکینونی و حتی ماسک های خانگی ممکن است جواب دهد. اگر اینها جواب نداد می توان از درم ابرژن و نهایتاً کرایوتراپی استفاده کرد.
کک و مک یا فرکل
از وقتی که ازدواج پرنس هری انجام شده این لکه ها به عنوان لکه های زیبا شناخته شده اند و کمی مد شده است. کک و مک در اکثر انسان ها اپیدرمال هست ولی در برخی از افراد درمال می باشد.
تشخیص کک و مک بسیار ساده است. بیشتر نقش ژنتیک در تشکیل آنها مهم است. در تیپ های پوستی 1، 2 و 3 بیشتر دیده می شود. مشخصه مهمشان آن است که در تابستان بیشتر بروز می کنند و در زمستان معمولاً محو می شوند. با پیلینگ و لایه برداری خوب درمان می شوند. کک و مک های درمال با لیزر کیوسوییچ خوب جواب می دهند.
ضایعات ناشی از آفتاب
یادمان باشد که در تمام ارکان درمان، همیشه استفاده از ضد آفتاب یک جزء بسیار مهم است.
مهمترین کاری که یک درمانگر برای درمان لک انجام می دهد این است که درست استفاده کردن از ضد آفتاب را باید توصیه کند. بیماری که به گفته خودش ضد آفتاب استفاده می کند و درمان های مختلف لک را انجام داده و جواب نگرفته است این بیمار را باید توجیه کرد که ضد آفتاب را منظم، مرتب و هر دو ساعت یکبار به میزان کافی یعنی دو نیم بند انگشت برای صورت و گردن استفاده کند.
حتی اگر بیمار، هیچ کار دیگری نکند ولی ضدآفتاب را درست استفاده کند 60 درصد تمام لک هایش درمان می شود به جز لک های ملانوما و لک های مادرزادی که موضوع بحث ما نیستند. بنابراین یادمان باشد که انتخاب ضد آفتاب بسیار مهم است. استفاده درست از ضد آفتاب هم بسیار مهم است.
در شکل زیر تصویر دوربین هایی نشان داده می شود که در بعضی از فروشگاه های بزرگ مثل بیوتی کد پاساژ کورش از این دوربین ها استفاده می کرد.
به اینها دوربین های UV گفته می شود. وقتی که این دوربین از صورتتان عکس می گیرد تمام ضایعاتی که در اثر آفتاب ایجاد شده را نشان می دهد و متأسفانه واقعیت همان چیزی است که در شکل نشان داده شده این نشان می دهد که فرد به درستی از ضد آفتاب استفاده نکرده است. آسیب ناشی از آفتاب یک قسمت آن لک است. تخریب کلاژن و بروز چین و چروک از تخریب های دیگر ناشی از آفتاب هستند.
محل تشکیل ضایعات ناشی از آفتاب بسیار مهم است. این ضایعه در نواحی بروز می کند که اشعه خورشید بیشتر با آن در تماس است. عمدتاً در قسمت بالای پیشانی و در قسمت گونه مشاهده می شود و در قسمت پل بینی که بیشتر در معرض آفتاب است.
برای تشخیص این ضایعات باید دقت کنیم که Sun damage هیچگاه در چین و چروک های فولدر بینی اتفاق نمی افتد. چون در این قسمت ها سایه بیشتر است. در قسمت زیر لب معمولاً اتفاق نمی افتد.
ضایعات ناشی از آفتاب اپیدرمال است و سریع به درمان جواب می دهد. اما باید در انتخاب ضد آفتاب بسیار دقت کنیم.
ضد آفتاب های حاوی ضد لک با برخورداری از اکتیوهای غیرهیدروکینونی نه چندان قوی این نوع لک ها را درمان می کنند. دو نمونه از محصولات ضد آفتاب داراری مواد موثره ضد لک . این محصولات عمدتا دارای پسوند spot می باشد
لک شدن پوست در اثر التهاب
یکی از عوامل ایجاد کننده تحریک برای فرایند ملانین سازی، التهاب است. مثلا وقتی جراحتی به پوست وارد می شود سلول ها، عوامل التهابی را برای ترمیم بافت های بدن ترشح می کنندکه این عوامل محرک تولید ملانین هم هستند . مثلاً وقتی صورت یا دستتان در جایی بریده می شود و جای بخیه بهبود می یابد ممکن است در آن ناحیه، لک تشکیل شود. در سوختگی ها و آکنه ها نیز چنین عارضه لک داری ایجاد می شود.
در این شکل خانمی را مشاهده می کنید که آکنه های هورمونال دارد و به جای پل بینی، ناحیه فک او را درگیر کرده است. این خانم بعد از اینکه آکنه اش بهبود یافت، جای جوش به صورت لک بروز خواهد کرد. مکانیزم تشکیل این لک همان التهاب است متاسفانه در پوست های تیپ بالا، این مسأله بیشتر است.
اگر کار کلینیکی می کنید و می خواهید اقداماتی مثل میکرودرم ابریژن یا میکرونیدلینگ یا پیلینگ انجام می دهید, به یاد داشته باشید که در تیپ های بالای پوستی(گندمگون ) بسیار محتاط باشید. بهترین متخصصین هم در هنگام مواجهه با افراد با تیپ پوستی بالا که پوست تیره ای دارند احتیاط می کنند
چون کارخانه ملانین سازی آنها بسیار حساس است. تا التهابی وارد شود سریعاً ایجاد لک می کنند. خیلی وقت ها می بینید که پزشکی برای زیبایی و کلاژن سازی، لیزر فرکشنال می کند ولی متأسفانه بعد از مدتی جای آن تیره می شود. بنابراین در انتخاب مراجعانی که می خواهید با آنها کار کنید و پوست تیره دارند با احتیاط خیلی زیادی دست به پوستشان بزنید.
درمان این نوع بیماری ها عمدتاً TCA است که نوعی لایه بردار می باشد که به عنوان یک پیلینگ شیمیایی داخل مطب یا کلینیک استفاده می شود. پیلینگ شیمیایی با گلیکولیک اسید همراه با آداپالن و آزالئیک اسید انجام می شود.
آزالئیک اسید هم درمان آکنه ولگاریس را انجام می دهد و هم می تواند درمان جای جوش و اسکار را انجام دهد. لیزرهای کیوسوییچ و IPL هم مؤثر هستند. بعضی وقت ها ضایعات PIH آنقدر زیاد هستند باید با جراحی های بسیار ظریف آن عارضه را برداشت و درمانهای موضعی موثر نیستند
درمان های مختلف لک
تا کنون مکانیزم ها را بررسی کردیم بعد روش ها و انواع ضایعات را بررسی کردیم الان به سراغ درمان می رویم. امکان دارد پزشک یا مشاور باشید یا مدرس و یا در سالن زیبایی شاغل باشید. در هر صورت باید به مشکل لک به صورت جامع نگاه کرد. اینگونه نیست که به محض آنکه فرد به شما گفت لک دارد به او یک کرم یا برند معرفی کنید. به هیچ عنوان اینکار را نکنید. وقت بگذارید عواملش را بررسی کنید از فرد شرح حال بگیرید تاریخچه بیماری او را بگیرید از وی در مورد داروهایی که مصرف می کند سوال کنید ؟
سابقه درمانهای قبلی و میزان پاسخ به درمانهای قبلی را سوال کنید.
تشخیص لک بر اساس محل ایجاد و نوع درمال و اپیدرمال بودن آن در تعیین نوع درمان بسیار مهم است.
سابقه حساسیت خیلی مهم است. پوستی که سابقه حساسیتش بالا باشد مدیاتور التهابش بالاست و لکه در آن بیشتر ایجاد می شود پس باید با احتیاط بیشتر و داروی مناسبتری با آن کار کرد. سابقه داروهایی که مصرف می کند بسیار مهم است. برخی داروها خودشان حساسیت به نور بیشتری ایجاد می کنند. باید از فرد بپرسید آیا قرص های ضد بارداری استفاده می کند یا خیر. باردار بوده است یا خیر و بپرسید تا کنون برای از بین بردن لکه ها چه کارهایی انجام داده است.
مشکل لک عمدتاً برگشت پذیر است پس سابقه درمان گذشته لک خیلی مهم است. یک نفر ممکن است قبلا درمان IPL گرفته باشد اما برای او جواب نداده باشد، بنابراین اگر به او بگویید IPL انجام بده به او کمکی نمی کند.
شما در نهایت به یک لک تکرار شونده و بازگشت کرده دو کمک می توانید بکنید:
· استفاده درست از ضد آفتاب
استفاده از یک مدل درمان.
مثلاً اگر همه درمان های قبلی بیمار مهارکننده تیروزیناز بود اینبار به او کراتولیتیک بدهید. به درمان های قبلی و میزان موفقیت آنها دقت کنید. در مهمترین جا و بهترین کلینیک هم که پیشرفته ترین تجهیزات را دارد وقت زیادی برای گرفتن شرح حال می گذارند.
لاکتیک اسید جزو اسیدهای آلفاهیدروکسی است که علاوه بر لایه برداری، قادر به مهار آنزیم تیروزیناز هم می باشد. به همین علت در کتاب سینوهه پزشک فرعون نوشته شده که کلئوپاترا داخل وان شیر می خوابید چرا که شیر، اسید لاکتیک دارد و لاکتیک اسید هم اثر لایه برداری ملایم دارد هم مرطوب کنندگی و هم مهار آنزیم تیروزیناز و تنها اسید آلفاهیدروکسی است که همه این خواص را دارد.
آنالیز پوست را می توان با چراغ لامپ وود که مثلاً می تواند در پشت کانتر داروخانه باشد انجام گردد همچنین می توانید یک ذره بین کوچک داشته باشید و حتماً بعد از آنکه پوست تمیز شد و پاکسازی گردید ضایعه لک را مشاهده کنید.
اول رنگ پوست را با مقیاس فیتز پاتریک یا لنسر مشخص کنید این مقیاس از شماره یک (روشن ترین رنگ) تا شماره شش (تیره ترین رنگ) می باشد. لامپ وود می تواند نور سیاه را ساتع کند و ابزار تشخیص لک های درمی و اپیدرمی است که هنوز به سطح پوست نرسیده اند. لکه های اپیدرم به سطح پوست نزدیکتر هستند به همین علت تیره تر دیده می شوند از مراجعه کننده در مورد مکان لکه ها حتما سوال بپرسید. لکه های هورمونی یا ملاسما در وسط صورت هستند مثل پیشانی، گونه ها و بالای لب.
اسکنر پوست دستگاه کاربردی دیگری است که مراجعه کننده می تواند با آن پوست خود را با استفاده از نور سیاه ببیند. آسیب های گذشته کاملاً مشهودند و مراجعه کننده را مجاب می کند که از ضد آفتاب با SPF مناسب استفاده کند و به درمان خود ادامه دهد.
اگر در محیط تخصصی کار می کنید ممکن است به فناوری تصویربرداری از پوست دسترسی داشته باشید. این دستگاه به شما کمک می کند تا پوست را بسنجید و مراجعه کننده را از اتفاقاتی که برایش افتاده آگاه سازید. امروزه در برخی از کلینیک های پوستی سرویس اسکن آنالیز پوست به مراجعه کننده می دهند یک بار که چنین تستی بدهید متوجه می شوید که کجاها sun damage دارید معلوم می شود که کجاها ضد آفتاب درست استفاده نکردید و برای 10 سال یا 20 سال آینده پروتکشن خود را در آن نواحی بهتر خواهید کرد.
بنابراین اگر جایی اسکن پوست داشت و آنالیز پوست با نور مشکی حتماً یک بار صورت خود را تست کنید این تست به شما نشان می دهد که کدام یک از قسمتهای صورتتان را تا کنون درست حفاظت نکرده اید.
برای مرحله لایه برداری روش های مختلف شیمیایی و مکانیکی وجود دارد بر اساس شرایط پوست و دلایل بروز لک روی پوست روشتان را می توانید انتخاب کنید. برای لکه های بعد از التهاب، پوست های چرب و پوست های آکنه دار از لایه بردار حاوی سالیسیلیک اسید، آنزیم ها و ضد التهاب ها استفاده کنید.
دو سطح درمان در لک داریم. یکی سطح کلینیکی است اسکین کِر یا مطب است یعنی جایی که بیمار یا فرد در اختیار شماست یکی هم سطح ساده تر آن که درمان های OTC می باشد.
کسی که تحت درمان پیلینگ است اگر یک روز بدون ضد آفتاب در معرض آفتاب قرار بگیرد به اندازه سه ماه درمان عقب می افتد به همین علت اثر ضد آفتاب بسیار بسیار مهم است
همه افرادی که تحت درمان هستند باید ضد آفتاب را به صورت منظم استفاده کنند. وقتی که درمانی را در سطح پوست شروع می کنیم مثلاً در درمان آکنه با راکوتان یک فلرآپ یا دوره اشتعال داریم در مورد درمان های ضد لک هم وضعیت به همین صورت می باشد. در بعضی از افراد درمان ها موجب التهاب می شوند و ممکن است در روند درمان، لکه ها در ابتدا بیشتر شوند و این دلیل اولیه می باشد و الان که متوجه شدیم چقدر جامع باید به مشکل لک نگاه کنیم. حالا باید به انواع درمان ها که درمان موضعی، درمان کلینیکال و درمان خانگی هست نیز توجه کنیم.
درمان موضعی 4 محور عمده دارد که عبارتند از:
· عامل روشن کننده (هیدروکینون، ترکیبات بجز هیدروکینون)
· عامل لایه بردار
· عامل آنتی اکسیدان
· عامل پیشگیری کننده
بهتر است که یک عامل روشن کننده همیشه وجود داشته باشد سردسته عوامل روشن کننده هیدروکینون است
در فصل پاییز و زمستان استفاده از عامل لایه بردار توصیه می شود .
منظور از آنتی اکسیدان ترکیباتی مثل ویتامین C می باشد.
عامل پیشگیری کننده که 50 درصد درمان است استفاده از ضد آفتاب می باشد.
برای افرادی که در حال درمان لک هستند پیشنهاد می شود حتی مرطوب کننده ها هم SPF دار باشند چرا که تجربه نشان داده تمام افرادی که ادعا می کنند ضد آفتاب درست مصرف می کنند و دچار لک هستند، یا واقعاً ضد آفتاب را درست استفاده نمی کنند یا کم استفاده می کنند و تکرار هم نمی کنند.
اگرچه برای کسانی که استاندارد هر دو ساعت، دو ونیم بند انگشت را رعایت می کنند کرم ضد آفتاب با SPF 15 کافی است اما چون افرادی که دچار لک پوست هستند معمولاً ضد آفتاب را درست و به میزان کافی استفاده نمی کنند، پزشک مجبور است ضد آفتاب با SPF های 30 و 50 و 50+ توصیه نماید.
ترکیبات ضدلک
معمولاً دو دسته هستند: روشن کننده ها و شفاف کننده ها
سردسته ترکیبات روشن کننده هیدروکینون است و یک لیست دیگر از ترکیباتی که غیرهیدروکینونی هستند
هیدروکینون انتخاب طلایی برای درمان لک می باشد چرا که به طور کامل تیروزیناز را مهار می کند.
چرا هیدروکینون منع مصرف پیدا کرده است؟
علتش آن است که در برخی تحقیقات در کشور ژاپن در مورد موش ها موتاسیون ژنی ایجاد می کند. گاهی نیز حساسیت ایجاد می کند و ضایعات اوکرونوز را که روی گونه تشکیل می شود به هیدروکینون نسبت می دهند. دکتر نیل شوز که یک دماتولوژیست معروف است می گوید که من 30-40 سال است که در بالاترین سطح جهانی درمان می کنم اما تا کنون یک اوکرونوز در اثر هیدروکینون ندیده ام. واقعیت این است که به هیدروکینون خیلی ظلم شده است. در اتحادیه اروپا و ژاپن، هیدروکینون منع مصرف در فرآورده های آرایشی و بهداشتی دارد اما در آمریکا می توانند تا 2 درصد در محصولات استفاده کنند. به همین علت برخی از برندهای خارجی که منشا امریکایی دارند 2 تا 4 درصد هیدروکینون دارند اما اروپایی ها هیدروکینون ندارند. اما در کلیه کشور ها همچنان به عنوان یک داروی موثر درمانی مورد استفاده پزشکان بوده و هست .پزشکان معتقدند برای درمان لک های مقاوم، راهی به جز هیدروکینون وجود ندارد و توصیه می شود به عنوان یک گزینه مهم در درمان استفاده شود.
بنابراین عوارض هیدروکینون واقعاً آنقدرها جدی نیست. اما دو عارضه ای که ممکن است اذیت کند آنست که هیدروکینون بعد از مدتی حساسیت به نور ایجاد می کند. به همین علت پزشکان عمدتاً به صورت دوره ای از هیدروکینون استفاده می کنند به این معنا که سه ماه به بیمار هیدروکینون می دهند و بعد به مدت سه تا چهار ماه هیدروکینون نمی دهند.
موقعی که درمان لک انجام می دهید حتماً از فرد سابقه ویتیلیگوی خودش و خانواده اش را بپرسید. ویتیلیگو ضایعه برص یا سفید شدگی پوست است. چون امکان دارد هیدروکینون ویتیلیگو را مشتعل کند مثلا اگر لک ویتیلیگو روی بازوی فرد باشد و فرد بخواهد روی صورتش از هیدروکینون استفاده کند ممکن است لک ویتیلیگوی بازو فلرآپ یا مشتعل شده و افزایش پیدا کند بنابراین حتی اگر فرد در خانواده اش سابقه ویتیلیگو دارد برایش هیدروکینون تجویز نکنید.
محصولات ایرانی حاوی هیدروکینون:
· ضد لک آردن حاوی هیدروکینون
ضد لک مدیلن حاوی هیدروکینون
محصولات خارجی حاوی هیدروکینون:
· میکرودرم
· کاپیدرما
اتچه
در محصولات خارجی شاهد این هستیم که برخی محصولات روی بسته بندی عبارت هیدروکینون درج نشده ولی مشاوران و نمایندگان علمی وقتی به پزشکان مراجعه می کنند می گویند که داخل این محصول هیدروکینون وجود دارد.
سیستامین
کرمی به نام سیستامین اخیرا به بازار ایران آمده و حدود 800 هزار تومان است در ترکیب این کرم ترکیبات گوگرد دار وجود دارد که خاصیت روشن کنندگی دارد. از آنجا که گوگرد بوی بدی دارد و ممکن است بیش از حد پوست را سفید کند سال ها مورد استفاده قرار نمی گرفت. در سیستامین ترکیبی از گوگرد وجود دارد که بوزدایی شده و اثر حساسیت زایی آن از بین رفته است.
در تحقیق که توسط خانم دکتر منصوری و آقای دکتر فیروز انجام شده این ترکیب را روی ملاسما آزمایش کردند و اثربخشی آن را دیده اند اما به شدت در مورد حساسیت آن باید دقت شود. حتماً دقت کنید که فرد سابقه ویتیلیگو در خانواده اش نداشته باشد البته درمان ساده ای نیست و شاید بتوان در لکه های خیلی مقاوم استفاده کرد.
آزالئیک اسید
آزالئیک اسید یکی از درمان های آکنه می باشد و خاصیت کومدولیتیک دارد. آزالئیک اسید روشن کننده نیز هست و با غلظت های 15 و 20 درصد موجود است اثربخشی آن با هیدروکینون 4 درصد مقایسه شده است در ترکیب با دیفرین با احتیاط مصرف شود. در حاملگی قابل مصرف می باشد. موجب تحریک پوستی، لایه برداری و حساسیت می شود.
برای آکنه ولگاریس که یک نوع آکنه قوی است آزالئیک اسید تجویز می شود. در ترکیب با دیفرین حساسیت ایجاد می کند چون هم آزالئیک اسید و هم دیفرین، هر دو خاصیت لایه برداری دارند بنابراین نباید این دو را در کنار هم استفاده نمود. آزالئیک اسید را می توان برای درمان جای جوش استفاده نمود خوشبختانه آزالئیک اسید را می توان در هنگام حاملگی استفاده نمود. تحریک پوست، لایه برداری و حساس شدن پوست از عوارض جانبی آزالئیک اسید هستند.
محصولات دوکرِی (ملاسکرین)، سسدرما (آزالئیک سرم لیپوزومال و آزلاک ژل کرم قوی)
بیودرما لاین وایت آبجکتیو که شامل کرم روز سرم شب و کرم دست می باشد.
ویتامین C
ویتامین C اثر احیاکنندگی دارد و شفاف کننده می باشد. توجه کنید که اینجا از لغت روشن کننده استفاده نمی کنیم بلکه از لغت شفاف کننده استفاده می کنیم اثر ضد التهابی ویتامین C به عنوان مکمل است. درمان پزشکی لک ها عبارتست از: روشن کننده، لایه بردار و یک ترکیب مکمل یا تکمیل کننده که می تواند ویتامینC باشد. ویتامین C در غلظت های 5 تا 15 درصد اثر روشن کنندگی دارد. الارو، سِسدرما و مورد، درماسوتیک، آیسیس فارما برندهایی هستند که ویتامین C دارند.
آربوتین
یک هیدروکینون گلیکولیزه شده، گیاهی که معمولاً در غلظت 1 تا 3 درصد در ترکیب های ضد لک به کار می رود. تأثیر آن از اسیدکوجیک کمتر است و می تواند در حاملگی مورد استفاده قرار بگیرد.
کوجیک اسید
یادمان باشد که غیرهیدروکینونی ها تنهایی زورشان نمی رسد و باید به صورت کمپلکس استفاده شود.
اسید کوجیک یکی از ترکیباتی است که از قارچ بدست می آید. در غلظت های یک تا چهار درصد در فرمولاسیون ضد لک تأثیر خوبی دارد.
ترانگزامیک اسید
یکی از ترکیباتی که جدیداً وارد بازار شده به صورت کرم، محلول های موضعی و تزریق داخل پوستی و حتی به فرم خوراکی نیز وجود دارد. ترانگزامیک اسید در کپسول های آبی رنگی استفاده می شود که برای خونریزی های انعقادی و ضایعات رحمی استفاده می شود. در واقع مصرف اصلی آن کپسول هایی است که خونریزی را کم می کند اما تصادفی کشف کردند که مصرف خوراکی آن سه بار در روز، اثر هیدروکینون را افزایش می دهد. دانشگاه علوم پزشکی مازندران جدیداً تحقیقی روی ترانگزامیک اسید انجام داده و اثر موضعی آن را بررسی کرده است و در حال مذاکره با یکی از شرکت ها برای تولید آن می باشد.
سایر ترکیبات
گلابریدین که در شیرین بیان وجود دارد یک عامل گیاهی است برای خانم های باردار قابل استفاده است
عصاره برنج یا فیتیک اسید با اتصال به مس، آنزیم تیروزیناز را مهار می کند
نیاسین آمید انتقال ملانین را مهار می کند.
ترکیبات سویا هم شایع است و انتقال ملانین را مهار می کند.
عصاره کیوی به صورت ماسک خانگی قابل استفاده است
لایه بردارها برای درمان لک
لایه بردارها دو مدل هستند یکی فیزیکی که با لیزر و یا میکرودرم انجام می شود و دیگری شیمیایی
کرم های AHA از غلظت 10 تا 15 درصد در بازار موجود است. ترکیباتی مختلفی از اسیدهای میوه هستند. 20 درصد به بالای آن را در مطب استفاده می کنند.
معروف ترین BHA، اسید سالیسیلیک می باشد.
دیفرین از مشتقات ویتامین A (ایزوترتینوئین) می باشد. بسته به درصد و شرکت سازنده آن ایجاد حساسیتش تفاوت دارد. معروف ترین دیفرین گَلدرما است که به صورت غیرقانونی در ایران موجود است.
خانم هایی که آکنه های هورمونال دارند و بعد از 30 سال دچار آکنه می شوند جای جوششان در ناحیه فک پایین می ماند. بعد از آنکه درمان شد و التهاب جوش خوابید دیفرین را می توان به عنوان یک لایه بردار خوب استفاده نمود. اگر برای درمان لک از دیفرین استفاده می کنید ، باید استفاده از ضد آفتاب دو برابر شود چون به شدت در تابستان ایجاد حساسیت می کند. همزمان با دیفرین نمی توان لایه بردارهای دیگر استفاده کرد. مگر آنکه مراجعه کننده کاملاً زیر نظرتان باشد و مطمئن باشید جلوی آفتاب قرار نمی گیرد.
محصولات ضدلک
مهمترین محصولات ضد لک خارجی موجود در بازار ایران
تریو A شرکت پوبر
برای افرادی که بار اول درمان لک را شروع می کنند دوره درمان 9 تا 12 ماه است. در طی دوره درمان نباید ضد لک را عوض کرد. ترکیبات آن عبارتند از: عصاره شیرین بیان و 10 درصد اسید آلفا هیدروکسی
تریو دی شرکت پوبر
برای افرادی که لک های مقاومتری نسبت به درمان دارند جایگزین هیدروکینون است. ترکیبات آن عبارتند از: عصاره شیرین بیان + آلفا هیدروکسی 12 درصد + ویتامین C
موارد مصرف درمان لک های ناشی از افزایش سن، آفتاب، بارداری و مصرف داروهای هورمونی از جمله داروهای ضد بارداری، بیماری های پوستی، جای جوش، لیزر و پیلینگ
تریو وایت شرکت پوبر
برای افرادی که از درمان های دیگر نتیجه نگرفته اند کرم روز، کرم شب، قلم و ضد آفتاب دارد. ترکیبات آن عبارتند از: کوجیک اسید و لایه بردار خفیف
IKLEN شرکت گلیاس ملک
ترکیبات: رزورسینول و سبوس برنج
اجازه نمی دهد لک ها مجدداً برگردند. دوره مصرف 4 تا 6 ماه برای درمان انواع لک های مقاوم، ملاسما، لک ناشی از آفتاب و سن
ملانو اکسپرت نوروا
فقط برای کک و مک حاوی 4 نوع ضد لک با اثر هم افزایی حاوی ویتامین C
آیسیس فارما شرکت گلیاس ملک 4 عامل ضد لک با اثر سینرژیک دارد. مناسب پوست های چرب و حساس، حساس به نور نیست در طول روز هم می توان استفاده کرد
سری نئوتون نوعی لایه بردار است و فقط شب ها باید از آن استفاده کرد و در طول روز ضد آفتاب باید مصرف شود.
درماسوتیک دو کرم شب به نام های لایت سوتیک و ترنوور دارد
اوسرین شرکت بوته سبز
کرم ضد لک حاوی رزورسینول
ضد لک های ویشی شامل امولسیون و ژل
هیپرپیگمانتاسیون یا تجمع غیر یکنواخت رنگدانه ها در پوست، یک عارضه شایع اما بی ضرر است که در آن رنگ قسمت هایی از پوست، تیره تر از رنگ عادی پوست در اطراف آن ناحیه می شود. این تیرگی هنگامی رخ می دهد که ملانین اضافی در پوست تشکیل رسوب دهد. ملانین رنگدانه قهوه ای موجود در پوست است که رنگ طبیعی پوست را تولید می کند. این عارضه رنگ پوست افراد هر نژادی را ممکن است تحت تاثیر قرار دهد.
هیپرپیگمانتاسیون به تجمع متمرکز یا پراکنده لکه های تیره روی صورت، قفسه سینه و دست ها اطلاق می شود.
از
۴۰ سالگی به بعد از هر ۳ خانم یک نفر به این عارضه مبتلا می شود.
در خانمهای بالای ۵۰ سال، بیش از ۹۰ مبتلا به هیپرپیگمانتاسیون هستند.
افزایش تولید ملانین مسبب ایجاد این عارضه است.
مواجهه مکرر در برابر آفتاب، پیری طبیعی پوست و واکنش های آلرژی می توانند هیپرپیگمانتاسیون را افزایش دهند.
لکه های پیری یا لکه های خورشیدی
لکه های پیری یا لکه های خورشیدی یک شکل رایج از هایپرپیگمنتاسیون هستند که به علت آسیب دیدن پوست در اثر آفتاب ایجاد می شوند. این لکه های تیره معمولاً بر روی دستها و صورت که بیشتر در معرض آفتاب هستند مشاهده می شوند.
aocd.org
لکه های پیری
بیش از
۹۰%
خانمهای بالای ۵۰ سال،
مبتلا به هیپرپیگمانتاسیون هستند.
لکه های ملازما و کلازما
لکه های ملازما و کلازما که از نظر شکل ظاهری شبیه لکه های پیری اما وسیعتر از آنها هستند بیشتر در اثر تغییرات هورمونی ایجاد می شوند مثلاً حاملگی ممکن است موجب تولید بیش از حد ملانین شده و پوست صورت، شکم و دیگر مناطق بدن را مبتلا به این عارضه کند. خانم هایی که قرص های ضدحاملگی مصرف می کنند نیز در بدنشان تغییرات مشابهی ایجاد می شود و ممکن است دچار این عارضه شوند. افرادی که این لکه ها واقعاً اذیتشان می کند باید مصرف قرص های ضد حاملگی را قطع نماید. تغییر رنگ پوست ممکن است علت های بیرونی داشته باشد. مثلا بیماری های پوستی مانند
آکنه (جوش) بعد از بهبودی ممکن است لکه های تیره بر روی پوست بر جای گذارند. جراحات ایجاد شده در اثر جراحی های پوست هم ممکن است چنین لکه هایی را در پوست ایجاد کند.
کک و مک ها، لکه های کوچک و قهوه ای رنگی هستند که همه جای بدن ممکن است ظاهر شوند اما بر روی صورت و بازو رایج ترند. کک و مک یک ویژگی ارثی است.
مواجهه با آفتاب تیرگی این لکه ها را از هر نوعی که باشد تشدید می کند. چرا که ملانین انرژی پرتوهای زیان بار خورشید مانند پرتوهای فرابنفش را جذب می کند تا پوست را در برابر مواجهه بیش از حد محافظت نماید. نتیجه معمول این فرایند تیره شدن پوست است که باعث تیره تر شدن این لکه ها می شود. به همین علت استفاده از ضدآفتاب یک ضرورت محسوب می شود. ضدآفتاب باید وسیع الطیف باشد (یعنی جلوی هر دو نوع پرتو فرابنفش UVA و UVB را بگیرد).
یک روز مواجهه بیش از حد در برابر آفتاب، می تواند نتیجه چند ماه درمان را از بین ببرد!
اغلب کرمهای نسخه ای که برای روشن کردن پوست به کار برده می شوند حاوی هیدروکینون می باشند. روشن کننده ها با کاهش سرعت تولید ملانین قسمتهای تیره پوست را روشن و کمرنگ نموده و به تدریج آن را به رنگ اولیه اش بر می گرداند.
مقدار هیدروکینون در کرم های روشن کننده نسخه ای دو برابر کرم ها روشن کننده بدون نسخه است. کرم های نسخه ای حاوی ترتینوئین و کورتیزون نیز ممکن است برای لکه های شدیدتر استفاده شوند. این کرم ها ممکن است در پوست های حساس ایجاد خارش نمایند. 3 تا 6 ماه طول می کشد تا اثر درمانی آنها دیده شود.
امروزه همچنین روشهای درمانی بسیار موثری با استفاده از تکنیک های لیزر در دسترس می باشند. تکنیک های جدید لیزر حتی قادرند بدون ایجاد جای زخم، لکه های پوست را از بین ببرند. البته لازم است قبل از عمل، درمان بر روی یکی از لکه ها به صورت آزمایشی انجام شود چرا که بعضی وقتها نتیجه عمل، لکه ها را حتی بدتر از آنچه که قبلاً بوده می کند.
ترجمه شده از:
بانک اطلاعاتی بیماری های پوست توسط احسان حسنانی
(مرجعی که توسط دایره المعارف
ویکی پدیا برای توصیف واژه « هایپرپیگمنتاسیون» استفاده شده است. )