آناتومی و ساختار مو

وقتی در مورد مو صحبت می کنیم باید توجه داشته باشیم که مو در واقع بخشی از پوست است. یکی از ضمائم پوست است. همانطور که می دانیم پوست از لایه های مختلفی تشکیل شده. فوقانی ترین لایه پوست اپیدرم است . لایه میانی پوست درم نام دارد. در سرتاسر پوست، اپیدرم در نواحی خاصی به داخل درم فرو رفته و کیسه لوله مانندی به نام فولیکول را تشکیل می دهد که مو در آن ساخته شده، رشد می کند و از پوست بیرون می آید. آن بخشی از مو که هنوز از پوست بیرون نیامده را ریشه مو و بخشی از مو را که بیرون از سطح پوست است و دیده می شود را ساقه یا محور مو می نامیم. وظیفه اصلی مو محافظت از بدن است. مثلا موی سر از جمجمه محافظت می کند. موی ابرو از ورود عرق پیشانی به داخل چشم جلوگیری نموده و مژه ها همانند سایبانی از چشم در برابر آفتاب محافظت می کنند.
مو یکی از ضمائم پوست است که به صورت زائده ای باریک و رشته مانند از پوست سر خارج شده است. این عضو به علت فقدان رشته های عصبی فاقد هر گونه حس می باشد . به همین دلیل وقتی با قیچی بریده می شود دردی احساس نمی شود.

ساقه و ریشه مو

هر تار مو از دو بخش عمده تشکیل شده است:

پیاز مو

پیاز مو در واقع قسمت انتهایی اطراف برآمدگی درمال پاپیلا است که بخش زنده مو را تشکیل می دهد. سلول های پیاز هر 23 تا 72 ساعت تقسیم می شوند. این تقسیم به صورت قابل توجهی سریعتر از سلول های دیگر بدن صورت می گیرد.

عضله راست کننده

عضله ای به نام عضله راست کننده مو به لایه فیبری اطراف غلاف خارجی چسبیده است. انقباض این عضله باعث ایستادگی مو می شود. این عمل موجب ترشح چربی از غده سباسه می گردد.
این ماهیچه که arrector pili یا عضله راست کننده نام دارد و به اختصار پیلی نامیده می شود، تحت اراده ما نیست. عضله راست کننده به بخش مرکزی فولیکول مو وصل است و با زاویه ای از اپیدرم، مو را نگه می دارد. مو در هنگام احساس سرما توسط این ماهیچه راست می شود.

غدد سبابه

غدد سبابه مستقیما به بخش بالایی فولیکول متصل است. این غدد، چربی مورد نیاز برای محافظت و نرمی مو و پوست سر را تأمین می کنند.
غده سباسه یک غده حیاتی است که سبوم یا چربی ترشح می کند. بدن پس از بلوغ چربی بیشتری تولید می کند. با بالا رفتن سن تولید چربی کمتر می شود.

ساختمان مو

تار مو از سه لایه اصلی تشکیل شده است:

درمال پاپیلا

در پایه فولیکول برآمدگی کوچکی حاوی مویرگ یا رگ های خونی ریز وجود دارد که سلول ها را تغذیه می کنند. این برآمدگی های درم، درمال پاپیلا نامیده می شود. درمال پاپیلا که توسط مویرگها تغذیه شده و مواد مغذی مورد نیاز برای ساخت موهای جدید را دریافت می کند، نقش حیاتی در تقابلات درم و اپیدرم داشته و اهمیت زیادی در تشکیل و چرخه رشد مو دارد.

فولیکول مو

فولیکول مو بخش تونل مانند اپیدرم است که تا پایین درم ادامه می یابد.
فولیکول فرورفتگی لوله مانندی در پوست است که ریشه مو را احاطه می کند.
بر روی پوست سر انسان حدوداً ۱۰۰۰۰۰ فولیکول مو وجود دارد.
هر فولیکول حدوداً ۲۰ بار در طول عمر یک شخص می تواند مو بسازد. با افزایش سن، تعداد فولیکولهایی که توانایی موسازی دارند سال به سال کاهش می یابد. این کاهش تعداد، در قسمت بالایی سر مشهودتر است.

شیمی مو

ساختار شیمیایی مو از مواد مختلف تشکیل یافته است که مهم ترین آن پروتئینی به نام کراتین است. از سایر مواد می توان به گلیکوژن، انواع چربی ها، اسید اوریک، مواد معدنی و رنگدانه ها اشاره نمود. کراتین پروتئینی است که از 18 نوع اسید آمینه تشکیل شده است. مو حدوداً با سرعت ۳ تا ۴ میلی متر در روز رشد می کند.

ویژگی های نهادین مو

رنگ طبیعی مو

رنگ طبیعی مو که یکی از مهمترین ویژگی های نهادین مو به شمار می آید تابع مستقیمی از نژاد افراد می باشد. این ویژگی به علت وجود رنگدانه های طبیعی مو موسوم به ملانین می باشد.

قطر تارهای مو

ضخامت و یا قطر تارهای مو بستگی به نژاد سن و جنسیت دارد.
مو بر حسب ضخامت به سه دسته تقسیم بندی می شود:

شکل سطح مقطع مو

شکل سطح مقطع مو که یکی از فاکتورهای مهم تعیین کننده شکل نهایی مو می باشد می تواند به صورت دایره ای ، بیضی و یا مستطیلی باشد. این فاکتور با پارامتری به نام اندیس قطرمو (Hair Diameter Index) مشخص می گردد.
اندیس قطر مو نسبت قطر کوچک مو به قطر بزرگ آن می باشد.
در شکل زیر قطر کوچک و قطر بزرگ مو با در نظر گرفتن سطح مقطع مو به صورت یک بیضی نشان داده شده است: بدیهی است این پارامتر می تواند عددی بین صفر تا یک باشد. هر چه این پارامتر به یک نزدیک تر باشد سطح مقطع مو بیشتر دایره ای و هرچه به صفر نزدیک تر باشد سطح مقطع مو به حالت مستطیلی یا پهن نزدیک تر است. این اندیس برای ژاپنی ها بین ۰/۷۵ تا ۰/۸۵ است یعنی سطح مقطع موی ژاپنی ها نزدیک به حالت دایره ای می باشد. به همین علت شکل نهایی موی آنها صاف است اما برای افریقایی ها و سیاه پوستان این پارامتر ۰/۵ تا ۰/۶ یعنی تقریبا مستطیلی است به همین علت شکل نهایی موی آنها فرفری و وزدار می باشد.

شکل ظاهری مو

مو بر حسب شکل ظاهری به سه دسته تقسیم بندی می شود: در شکل زیر الگوی مو برای هر یک از این انواع دیده می شود:

تعداد تار های مو

به طور متوسط تعداد 100هزار تار مو، روی سر یک انسان وجود دارد. تعداد تارهای مو برای کسانی که موی پر پشتی دارند تا 150هزار تار مو نیز می رسد.
این پارامتر همانند دیگر ویژگی های مو در افراد مختلف بسته به سن، جنسیت و ژنتیک و حتی رنگ طبیعی موی سر متغیر است. نژادهای با موی بلوند نسبت به دیگر نژاد ها بیشترین تعداد تار مو را دارند و موقرمزها کمترین تار مو را دارند.

تراکم گیسو (Hair density)

در هر سانتی متر مربع از پوست سر یک کودک ۱۱۰۰ فولیکول مو وجود دارد در حالی که در سن ۲۵ سالگی این رقم به ۶۰۰ می رسد. از سن ۳۵ تا ۵۰ سالگی تراکم موها کاهش یافته به طوریکه در این سنین متوسط ۲۵۰ تا ۳۰۰ تار مو در هر سانتیمتر مربع گزارش شده است.

سرعت رشد مو

سرعت رشد مو نه تنها در قسمتهای مختلف بدن بلکه در قسمت های مختلف سر نیز با یکدیگر متفاوت است. مثلا در مورد ژاپنی ها سرعت رشد موی سر در ناحیه Crown تاج سر ۰/۴۴ میلیمتر در روز گزارش شده در حالیکه در قسمت شقیقه (Temporal) با سرعت ۰/۳۵ میلیمتر در روز می روید. به طور متوسط مو با سرعت ۱ تا ۱/