آیا پارابن خطرناک است؟

پارابن چیست؟

پارابن ها یکی از رایج ترین انواع نگهدارنده ها در محصولات آرایشی بهداشتی هستند. از نظر شیمیایی، پارابن استر اسید پارا هیدروکسی بنزوئیک است. متیل پارابن، پروپیل پارابن و بوتیل پارابن، رایج ترین پارابن های آرایشی بهداشتی هستند. معمولا در یک محصول آرایشی بهداشتی بیش از یک نوع پارابن استفاده می شود و همچنین از انواع دیگر نگهدارنده ها نیز در کنار پارابن ها استفاده می شود تا محدوده وسیع تری از میکروارگانیسم ها را مهار نمایند. استفاده از پارابن ها به صورت مخلوط موجب می شود که نیاز مصرف آنها در فراورده کمتر شود.

آیا پارابن ها خطرناک هستند؟

با کمی مطالعه و جستجو در منابع مختلف به وضوح متوجه می شویم که پارابن، هم مدافعان سرسخت و هم مخالفان سرسخت دارد که هر دو گروه منافع تجاری خودشان را دنبال می کنند.
ایشان خانم فیلیپا داربره هستند. دکتر داربره عمر خودش را صرف تحقیق روی سرطان نموده و حدود 30 سال در زمینه اثر هورمون استروژن بر سرطان سینه مطالعه کرده است. مقاله خانم دکتر داربره در سال 2004 که در آن وجود پاربن های مختلف در تومورهای سرطان سینه شناسایی شده بود، توجه مخافان پارابن را جلب کرد و کابوس موافقان پارابن شد.
با سیاه نمایی مخالفان و بزرگ نمایی مطبوعات، نگرانی ها بیشتر شد. شرکت های مخالف پارابن، فرصت را مغتنم شمرده و «بدون پارابن» بودن را شعار تبلیغاتی خود قرار دادند.
در پاسخ به نگرانی های مردم، سازمان غذا و داروی آمریکا که در 20 سال گذشته چندین بار، ایمنی پارابن ها را بررسی کرده بود یک بار دیگر در سال 2007 نتایج مطالعات خود را منتشر نموده و به مردم اعلام نمود که پارابن در محصولات آرایشی بهداشتی برای مصرف کننده خطرناک نیست.
موافقان با استناد به این گزارش با قطعیت به مصرف کننده در خصوص ایمنی پارابن اطمینان خاطر دادند.
با این وجود اما، روز به روز مطالعاتی که مضر بودن پارابن ها را اثبات میکند بیشتر می شود و صدای سازمانهای مخالف پارابن بلند تر.
سازمان FDA گزاره قطعی خود در خصوص ایمنی پارابن ها از سایت حذف نموده و اعلام نمود که این سازمان اطلاعات جدید را مورد ارزیابی قرار می دهد. شرکت هایی مثل جانسون اند جانسون که به شکل گسترده ای از پارابن استفاده می کرده و می کنند، پارابن را از فرمولاسیون بسیاری از محصولات کودک خود حذف نمودند.
سوال اینجاست که تا وقتی جنگ موافقان و مخالفان پارابن به پایان برسد و نتیجه قطعی بیرون بیاید تکلیف مصرف کننده چیست؟
برای پاسخ به این پرسش مطالعات بیشتری کردم و با دکتر محمد بقایی، محقق و داروساز و از پیشکسوتان صنایع آرایشی بهداشتی مصاحبه کردم.

متن ویدئوی من در مورد پارابن ها

به نام خدا. دوستان سلام. احسان حسنانی هستم و در این ویدئوی آموزشی می خواهم نتیجه آخرین تحقیقات را در مورد پارابن ها و ایمنی آن ها در محصولات آرایشی بهداشتی با شما در میان بگذارم. در این ویدئو با دکتر محمد بقایی محقق و داروساز صحبت کردم و از نظرات ارزشمند ایشان استفاده می کنیم.
پارابن ها سال هاست که به عنوان نگهدارنده و برای جلوگیری از فساد میکروبی در محصولات آرایشی بهداشتی استفاده می شوند. در مقایسه با سایر نگهدارنده ها ارزان هستند ولی بسیار موثر. مثلا این قیمت را من از سایت علی‌بابا گرفتم که گفته است پنج دلار به ازای هر کیلو. البته قیمت های مختلفی است. 10 دلار و 10 یورو به ازای هر کیلوگرم هم قیمت داده شده اما به هر حال نسبت به نگهدارنده های دیگر خیلی ارزان است.
در فاصله سال های 2004 تا 2012 در خارج از ایران خیلی بحث تبلیغات محصولات بدون پارابن داغ شد. این بحث در ایران هم در سال های اخیر خیلی زیاد شده است. همین الان اگر این ویدئو را نگه دارید و کلمه پارابن را در گوگل جستجو کنید، می بینید که در مورد مضرات پارابن به شدت قلمفرسایی شده و تبلیغات محصولات بدون پارابن زیاد شده است. یعنی شعار بدون پارابن را در تبلیغاتشان آورده اند و احتمالا این را در تبلیغات تلویزیونی هم دیده اید. همه جا از مضرات پارابن و سرطانزایی پارابن گفته می شود. اما با این حال استفاده از پارابن به عنوان نگهدارنده در محصولات آرایشی بهداشتی در غلظت های مجاز قانونی است و در همه جای جهان استفاده می شود. در یکی از این سایت ها از قول یک متخصص پوست سرشناس گفته شده که متیل پارابن و اتیل پارابن که در کرم های بدن و صورت به وفور یافت می شود، سرطانزا هستند.
«اونجا میگه پارابن سرطانزاست. من هم میگم پارابن سرطانزاست. اما نکته مهم و بسیار اساسی این است که پارابن در چه میزانی سرطانزاست؟ در چه درصدی سرطانزاست؟»
درصد مجاز مصرف پارابن ها در محصولات آرایشی بهداشتی 0.4 درصد برای پارابن های منفرد و 0.8 درصد برای ترکیب پارابن هاست. یعنی اگر فقط متیل پارابن بزنند، تا 0.4 درصد مجاز است. اگر ترکیب متیل پارابن، پروپیل پارابن، بوتیل پارابن را استفاده کنند، تا 0.8 درصد مجاز است. پس اگر شرکتی مثلاً 0.2 درصد متیل پارابن را در محصول خودش استفاده کند، آیا در این شرایط باز سرطانزا است؟
«هرگز. اگر سرطانزا بود، هم اتحادیه اروپا منع می کرد هم ژاپن منع می کرد. هم FDA منع می کرد و هم وزارت بهداشت جمهوری اسلامی ایران منع می کرد.»
با توجه به این که پارابن در غلظت مجاز مورد تأیید وزارت بهداشت است، چرا این همه مقاله در مورد مضر بودن پارابن در اینترنت وجود دارد و شرکت ها مردم را برای مصرف محصولات بدون پارابن تشویق می کنند؟
ایشون خانم فیلیپا داربره هستند. دکتر داربره عمر خودش را صرف تحقیق روی سرطان کرده و حداقل 30 سال در مورد اثر هورمون استروژن بر سرطان سینه تحقیق کرده است.
خانم داربره در سال 2004 یک مقاله نوشت که در آن نشان داده بود که در تومورهای سرطان پستان، پارابن وجود دارد. این هم نمودارش است که فلش بزرگ متیل پارابن است.
این مقاله ابزاری برای بهره برداری بازاری به مخالفان پارابن داد.
«دارای بهره برداری های کِلِیمی یا ادعاهای مارکتینگ است.»
کلیم (claim) یعنی چه آقای دکتر؟
«کلیم (claim) یعنی ادعا.»
اوکی. کلیم یعنی ادعا. نمونه ای از این بهره بردارهای کلیمی یا ادعایی را با همدیگر در این ویدئو می بینیم.
با سیاه نمایی مخالفان و بزرگنمایی مطبوعات نگرانی ها بیشتر شد. شرکت های مخالف پارابن فرصت را مغتنم شمرده و بدون پارابن بودن را شعار تبلیغاتیشان قرار دادند. بعضی از شرکت ها هم که از پارابن استفاده می کردند، برای آنکه از قافله عقب نمانند و فروششان کمتر نشود، پارابن را تا جای ممکن از محصولاتشان حذف کردند. حالا با هم یک نظر عکسش را هم ببینیم.
حالا جریان چه بوده؟ چرا بعضی ها اینقدر شدید مخالفت می کردند و بعضی ها اینقدر سفت دفاع می کردند؟
«در آن سال ها مبحثی مطرح شد مربوط به شکل ساختمانی پارابن به واسطه این که شباهت هایی را به استروژن دارد و شبه استروژنی تلقی می شود می تواند بر گیرنده های استروژنی اثر کند و در واقع اثرات شبه استروژنی را باعث بشود. یک سری از این اثرات شبه استروژنی مثل کنسر یا بیماری هایی از این دسته است. این نظر درستی بود و من آن را از لحاظ علمی رد نمی کنم. و موافقان محصولات پارابن در حقیقت این خط را دنبال می کنند و شواهدی را هم می آورند. مثلاً عنوان می کنند که در فلان سلول برداشته شده از فلان بیمار پارابن هم دیده شده است.»
چون پارابن در تومورهای سلول های سرطانی دیده شده، پس ممکن است رابطه ای بین پارابن موجود در محصولات آرایشی بهداشتی و سرطان وجود داشته باشد. این نظر مخالفان پارابن است. و همچنین پارابن به خاطر ساختار شیمیایی اش، خاصیت شبه استروژنی دارد. موافقان پارابن در پاسخ می گویند: اولا اثرات شبه هورمونی پارابن ها خیلی کم است. ثانیا در غلظتی که استفاده می شود یعنی 0.4 درصد برای پارابن منفرد و 0.8 درصد برای ترکیب پارابن ها، اثر شبه هورمونی پارابن ها نمی تواند در حدی باشد که برای سلامتی خطر ایجاد کند.
ضمن اینکه مواد جایگزین پارابن هم معلوم نیست وضعیتشان به چه صورت است. معلوم نیست بی خطرتر باشند و پارابن ممکن است از هر منبع دیگری وارد بدن شده باشد. موافقان می گویند که از کجا معلوم که به علت استفاده از محصولات آرایشی بهداشتی این پارابن وارد بدن شده است؟
«و می آیند یک جوری ربط و بسط می دهند. می گویند این پارابن منشاء بروز این سرطان شده است. اما واقعا اینطور نیست. یعنی اثرات اثبات شده متقن و دقیقی مبنی بر این که الزاما آن پارابن بوده است که سرطان را ایجاد کرده، وجود ندارد. در آن سلول پارابن دیده شده ولی دلیلی بر اینکه در آن سلول سرطانی پارابن مسبب ایجاد سرطان بوده است، وجود ندارد. »
آقای دکتر از کجا معلوم که تا چند سال دیگر معلوم نشود که پارابن سرطانزاست و نگویند پارابن ممنوع؟
«ببینید. من به یک چیز اعتقاد دارم. به عنوان کارشناس این حوزه. و آن هم این است: نقطه تصمیم گیری ما برای accept یا reject امروز است. این نقطه تصمیم گیری، هرگز احتمالات آینده نیست. FDA هم اگر امروز به این رجاء واثق می رسید که پارابن سرطانزاست، مطمئن باشید که آن ها با مردم خودشان شوخی ندارند.»
در پاسخ به نگرانی مردم، سازمان غذا و داروی آمریکا که در 20 سال گذشته چندین بار ایمنی پارابن ها را بررسی کرده بود، یک بار دیگر در سال 2007 نتایج مطالعات خودش را منتشر کرد و به مردم اعلام کرد که استفاده از پارابن با غلظت مجاز در محصولات آرایشی بهداشتی برای مصرف کننده خطرناک نیست.
«اتحادیه اروپا هم همین است. حتی اتحادیه اروپا شاید در اینگونه موارد گهگداری از FDA هم به خاطر وضعیت اجتماعی خاصی که در اروپا وجود دارد و تعهداتی که نمایندگان مردم، آن هایی که در ارگان های تصمیم گیری نشسته اند، و تصمیم گیری و تصمیم سازی می کنند و به مردم خودشان بیشتر متعهد هستند و خیلی وابسته به فلان شرکت و فلان کارتل سرمایه داری نیستند،‌ آن ها حتما این موضع گیری ها را انجام می دهند.»
شما خودتان از محصولات آرایشی بهداشتی حاوی پارابن استفاده می کنید؟ آیا از سرطانزایی پارابن نگران نیستید؟
«نه. من خودم این محصولات را استفاده می کنم. این محصولات پارابن دارند. حال حضرتعالی شاید بنده را بیشتر از دوستانی که بنده را می بینند می شناسید. شما مطمئن باشید من اگر به یک نقطه ای برسم که یک فرآورده ای مشکل دارد، هرگز از آن استفاده نمی کنم. از جمله من هرگز فرآورده های ترکیبی غذایی را استفاده نمی کنم.»
نوترکیب را می فرمایید؟
«هم نوترکیب و هم ترکیبی. آن چیزی که منشأ آن را نمی‌توانم تشخیص بدهم را استفاده نمی کنم. خیلی ساده و راحت. شاید خیلی عجیب باشد برای مردم. اما من کیک نمی خورم. کیک های بیرون را نمی خورم. من هر چیزی را که ادعا می شود آبمیوه است را نمی خورم. چون در واقع شربت است. در بحث چای من مشکلات خاص خودم را دارم.» ولی در چند سال اخیر ما شاهد بودیم کنگره هایی را برگزار کردند برای یافتن جایگزین های پارابن. «خب مدتهاست در مورد جایگزین های پارابن بحث می شود.»
آیا جایگزین هایی که در حال حاضر وجود دارند، صرف نظر از قیمتشان بهتر هستند؟
«نمی توانم بگویم بهتر هستند. برای اینکه شاید سابقه طولانی تجربه پارابن را ندارند. شاید فردا به این نقطه برسیم که بگوییم فلان ماده ای که امروز می گوییم سیف (safe) است، این ماده منع مصرف داشته باشد در سال های آینده. در پنج سال آینده. در دو سال آینده. تحقیقات مرتبا در حال پیشرفت است و در حال انجام. نمی دانیم واقعا چه اتفاقی می افتد. اینطور نیست که یک محقق در جایی یک تحقیقی را انجام دهد و نتایجش را اعلام کند و تمام دنیا بگن ملت این ممنوع است. نمیشود. باید این تحقیقات در چند مرکز مختلف صورت بگیرد. این تحقیقات با همدیگر یکجا شوند. بررسی های آماری درست و دقیقی در این باره صورت بگیرد و بگوییم تفاوت معناداری بین این تحقیق و تحقیقات قبلی وجود دارد و حالا نتایجش این است. تازه آن هم پنج، ده یا حتی پانزده سال ممکن است طول بکشد. مثلا برای چنین فرآورده هایی، 20 مرکز بزرگ جهانی را در نظر بگیرید در 20 نقطه دنیا. در هر مرکز هم 15000 نفر تست می کنند. بعد اعلام می کنند که مثلا ممکن است این اتفاق بیفتد. یعنی به این سادگی نیست.»
در سایت رسمی اتحادیه اروپا نتیجه مطالعات جامعی که توسط جوامع مختلف علمی، دانشگاه ها و محققین در 10 سال گذشته انجام شده بود، گردآوری شده است. این سایت یک گزارش کامل در مورد پارابن ها منتشر کرده که اگر واقعاً علاقه مند به مبحث پارابن ها هستید و می خواهید همه کارهای انجام شده را خیلی مستند مطالعه کنید، توصیه می کنم این گزارش را حتما بخوانید. فایل pdf این گزارش را دارم. در کانال تلگرام خود نیز می گذارم و هر موقع هم خواستید، به من بگویید که برایتان ایمیل کنم. «باز هم من عرض می کنم که آن چیزی را که داریم، ادعا بکنیم خیلی بهتر است. یک موقعی هست ما می گوییم به عنوان مثال برفرض فلان ماده را نداریم و این ماده هم مضر است. اما پارابن را که هنوز تکلیفش معین نیست را نمی توان داد زد. حتی شرایط پارابن نسبت به سال 2012 بهتر شده است. چون شواهدی مبنی بر اینکه سرطانزایی به صورت گسترده افزایش پیدا کند، وجود ندارد. یعنی گزارشات متعددی واصل نشده که این ماده خطرناک است. و نکته آخر این که به فرآورده های ایرانی بیشتر اعتماد کنید. چون در این فرآورده ها فیلترهای مناسب تری وجود دارد. حداقل تفاوت این فرآورده ها با فرآورده های خارجی این است که محصول خارجی فقط finish product مورد مطالعه قرار می گیرد. ولی در محصول داخلی فرمولاسیون، واردات مواد اولیه، پروسه تولید و finish product مرتبا در سطح مارکت در حال کنترل شدن هستند.»

منابع

Cinchona Succirubra Bark Extract (Quinquina), Sodium Laureth Sulfate (Dérivé D'huile De Coco), Water / Aqua (Eau Purifiée), Cocamidopropyl Betaine (Dérivé D'huile De Coco), Lauryl Glucoside, Peg-200 Hydrogenated Glyceryl Palmate, Peg-7 Glyceryl Cocoate, Hydrolyzed Wheat Protein Pg-Propyl Silanetriol (Dérivé De Blé), Fragrance / Parfum, Panthenol (Provitamine B5), Propylene Glycol, Ginkgo Biloba Leaf Extract, Guar Hydroxypropyltrimonium Chloride, Pyridoxine Hcl, Vitis Vinifera (Grape) Seed Extract (Procyanidols De Raisin), Phenoxyethanol, Parabens (Ethyl, Butyl), Methylchloroisothiazolinone, Methylisothiazolinone, Citric Acid, Tetrasodium Edta, Sodium Chloride. (Phytocyan shampoo ingredients)

Calendula Officinalis Flower Extract, Peg-33 Castor Oil (Dérivé D'huile De Ricin), Sodium Lauroyl Oat Amino Acids, Salvia Officinalis (Sage) Oil (Sauge), Citrus Medica Limonum (Lemon) Peel Oil (Citron), Rosmarinus Officinalis ( Rosemary) Leaf Oil (Romarin), Juniperus Communis Fruit Oil (Baie De Genièvre), Palmitoyl Hydrolyzed Wheat Protein (Dérivé D'acides Aminés De Blé), Vinegar / Acetum, Propylene Glycol, Citral, Limonene, Phenoxyethanol*, Parabens (Butyl, Ethyl)*, Methylisothiazolinone*, Methylchloroisothiazolinone*, Polysorbate 20, Beta-Carotene. (Huile d ales ingredients)

1- سازمان غذا و دارو = Food And Drug Administration اداره دارو و غذا 

2- میکروارگانیسم ها = Microorganisms میکروارگانیسم ها

fungus, eukaryotic organisms that includes unicellular microorganisms such as yeasts and molds, as well as multicellular fungi = قارچ، ارگانیسم یوکاریوتیکی که شامل میکروارگانیسم های تک سلولی مثل مخمر و کپک و همچنین قارچ های چند سلولی می شود. 

3- اتحادیه اروپا = European Union اتحادیه اروپا 

4- میکروارگانیسم = Microorganism میکروارگانیسم
میکروارگانیسم ها

fungus, eukaryotic organisms that includes unicellular microorganisms such as yeasts and molds, as well as multicellular fungi = قارچ، ارگانیسم یوکاریوتیکی که شامل میکروارگانیسم های تک سلولی مثل مخمر و کپک و همچنین قارچ های چند سلولی می شود. 

5- وزارت بهداشت = Ministry Of Health وزارت بهداشت

6- بدون پارابن = Paraben Free عاری از پارابن، بدون پارابن، فاقد پارابن

7- سرطان سینه = Breast Cancer سرطان پستان 

8- مصرف کننده = Consumer مصرف کننده
مصرف کنندگان 

consumer appeal = جذب مشتری 

consumer perception = درک مصرف کننده 

9- مواد اولیه = Raw Materials مواد اولیه 

aminofunctional raw materials = مواد اولیه دارای گروه عاملی آمینی 

TINCTURE, Fragrant materials produced by directly soaking and infusing raw materials in room temperature or warm alcohol. = تنتور: ماده معطر كه در اثر خیساندن یا دم كردن ماده خام در دمای محیط یا الكل گرم شده به دست می آید. اگر الكل در دمای محیط استفاده شود به آن خیساندن می گویند. اگر در الكل گرم غوطه ور شود به آن دم كردن می گویند.

EXPRESSION, Raw material is squeezed or compressed and the oils are collected. Of all raw materials, only the fragrant oils from the peels of fruits in the citrus family are extracted in this manner. = فشردن یا افشردن یا متراكم سازی: یكی از روشهای بدست آوردن اسانس روغنی گیاهان است كه در آن ماده اولیه چلانده یا متراكم می شود تا روغن آن خارج شود. در میان روغنهای معطر فقط پوست میوه مركبات با این روش اسانسشان استخراج می شود.

10- متخصص پوست = Skin Specialist متخصص پوست

skin specialist, dermatologist = متخصص پوست، درماتولوژیست 

11- پارابن ها = Parabens پارابن ها
پارابن ها

parabens 3 = پارابن ها

parabens 3 = پارابن ها

12- تبلیغاتی = Advertising تبلیغی، تبلیغاتی
محصول آرایشی رنگی که روی لب ها مالیده می شود

13- خطرناک = Hazardous خطرناک 

14- ارزیابی = Assessment ارزیابی، بازرسی

self-assessment = خودارزیابی

15- سرطانزا = Carcinogen سرطان زا، سرطانزا، موادی که عامل مستقیم در ایجاد سرطان هستند.
سرطانزا

16- شناسایی = Identification

17- ارزیاب = Assessor ارزیاب، بازرس

18- هورمون = Hormone هورمون 
هورمون ها

male hormones = هورمونهای مردانه

androgenic hormones = هورمون های مردانه 

melanin stimulating hormone = هورمون تحریک کننده ملانین

hormone sensitive lipase, HSL = لیپاز حساس به هورمون

melanin stimulating hormone, α-MHS = هورمون تحریک ملانین

α-MSH (α-Melanocyte Stimulating Hormone) = هورمون تحریك كننده ملانوسیت

Melanocortin-1 Receptor (MC1R), also known as melanocyte-stimulating hormone receptor (MSHR) = رسپتور ملانوكورتین همچنین تحت نام گیرنده هورمونی تحریك شونده با ملانوسیت نامگذاری شده است.

Radioimmunoassay (RIA), a very sensitive in vitro assay technique used to measure concentrations of antigens (for example, hormone levels in blood) by use of antibodies. = آزمون رادیوایمیونو اَسِی، یك آزمون اینویتروی بسیار حساس برای اندازه گیری آنتی ژنها (مثلا سطح هورمونهای خون

19- سرطان = Cancer
skin cancer = سرطان پوست

noncancerous = غیرسرطانی 
پلیمر چهارتایی
Breast cancer = سرطان پستان 

Cancer signal = علامت سرطان

carcinoma, cancer = سرطان

vitamin A is an antioxidant that helps to prevent skin cancer = ویتامین A آنتی اکسیدانی است که جلوی سرطان پوست را می گیرد

carcinoma, a cancer arising in the epithelial tissue of the skin or of the lining of the internal organs = كارسینوما، سرطانی كه در بافت اپیتلیال پوست یا در پوشش داخلی اندامهای بدن ایجاد می شود.

20- قانون = Regulation قانون گذاری

downregulation = کاهش

osmoregulation = تنظیم تراوایی، اسمو رگولاسیون

natural regulation = تنظیم طبیعی

Seborrhea regulation = تنظیم ترشح چربی توسط غدد چربی

cosmetics regulations = قوانین و مقررات آرایشی بهداشتی

Scalp hyperseborrhea regulation = تنظیم فعالیت بیش از حد غدد چربی پوست سر

functions of the skin are protection, heat regulation, sensation, excretion, secretion and absorption = عملکردهای پوست عبارتند از محافظت، تنظیم دما، لامسه، ترشح چربی و تراوش عرق

21- سرسخت = Stubborn سرسخت

22- تومور = Tumor
Tumor, Neoplasm = نئوپلاسم، تومور، ضایعه ای که با رشد بیش از حد بافت بدن تظاهر می یابد

nodules are smaller tumors = ندول

23- تشخیص = Diagnosis تشخیص

differential diagnosis = تشخیص افتراقی

24- منشاء = Origin خاستگاه، منشأ 

Halal origin = منبع حلال 

Animal origin = منشاء حیوانی، به دست آمده از حیوان

natural origin = دارای خاستگاه طبیعی، منبع طبیعی 

country of origin = کشور مبدأ ، کشوری که از آنجا یک محصول صادر می شود.

ROUNDING OUT, Perfume ingredients, often from natural origins, added to fragrance compositions to enrich, modify or soften any harsh qualities. = مواد معطر معمولاً با منشأ طبیعی كه به فرمولاسیون عطر اضافه می شود تا ویژگی های خوب به آن بدهد.

مطلب فوق را در شبکه های اجتماعی زیر با دوستانتان به اشتراک بگذارید